jeuk 223

Jeuk (pruritus)

Achtergrond informatie bij jeuk:

In de dermatologie wordt onderscheid gemaakt tussen:

1. Pruritus. Dit is jeuk zonder dat er huidafwijkingen zichtbaar zijn

2. Prurigo. Huidziekten met zwellingen die veel jeuk geven

Wat betreft pruritus bestaan er twee vormen; uitgebreide pruritus en gelokaliseerde pruritus.

1. Uitgebreide pruritus.

Hierbij is er jeuk zonder dat er zichtbare huidafwijkingen te zien zijn. Soms ziet men lichte droogheid van de huid of geelzucht, maar vaak zijn er behalve de krabeffecten geen huidafwijkingen, terwijl de patiënt klaagt over jeuk.

2. Gelokaliseerde pruritus.

Bijvoorbeeld jeuk aan de anus, vulva enz.

OORZAKEN VAN JEUK:

OVERGEVOELIGHEID (ALLERGIE)

* Medicatie

Overgevoeligheid voor bepaalde medicijnen kan jeuk veroorzaken (geneesmiddel(huid)reactie of toxicodermie). De kans op jeuk bij het gebruik van geneesmiddelen neemt toe in geval vijf of meer orale medicijnen worden gebruikt.

* Voedselovergevoeligheid

Meestal gaat het om een allergie voor één van de volgende voedingsmiddelen:

koemelk
ei
vis
schaal- of schelpdieren
varkensvlees
noten
pinda(kaas)
soja
sesamzaad
tarwe

* Stoffen

Voorbeelden hiervan zijn zeep- of waspoeder, nikkel of latex.

* Hooikoorts

JEUK T.G.V. NIER- EN/OF LEVERSTOORNISSEN

Leveraandoeningen als levercirrose, leverkanker en hepatitis kunnen naast allerlei andere symptomen ook jeuk veroorzaken. Een verminderde nierfunctie geeft in het begin geen klachten, maar in een later stadium kunnen er klachten optreden

* Jeuk en geelzucht door paracetamolvergiftiging

Paracetamolvergiftiging. Symptomen hiervan zijn onder meer een jeukende huid, geelzucht, donkere urine, pijn rechtsboven in de buik en onverklaarbare griepachtige symptomen met misselijkheid en braken.

* Geelzucht en buikpijn door leverkanker / metastasen

Symptomen die kunnen optreden bij leverkanker zijn onder meer jeuk (vooral in die gevallen waarin de tumor de afvoer van gal belemmert).

* Levercirrose

Levercirrose treedt in het laatste stadium van veel leverziekten op. Het betreft een progressieve aandoening waarbij afstervend leverweefsel vervangen wordt door littekenweefsel (fibrose). De meest voorkomende oorzaak van levercirrose is chronisch alcoholisme. Andere mogelijke oorzaken zijn hepatitis B en C, auto-immuun hepatitis, primaire biliaire cirrose, primaire scleroserende cholangitis, chronische hepatitis als gevolg van vetstapeling in de lever en hemochromatose. Bij levercirrose treedt littekenverharding van de lever op, wat interfereert met de circulatie van de lever.

* Jeukklachten door leververvetting

Een vervette lever is een vetstapeling in de levercellen, hetgeen omkeerbaar is. Zodra de oorzaak wordt weggenomen, houdt de vetstapeling op en kan de lever zich herstellen. Leververvetting kan op een gegeven ogenblik leiden tot een hepatitis. Chronisch alcoholgebruik kan de oorzaak zijn van een vervette lever, maar het kan ook worden veroorzaakt door overgewicht, insulineresistentie (niet zelden een aanloop tot diabetes type 2) en het metabool syndroom. Een vervette lever kan onder meer misselijkheid, een vergrote lever, algehele malaise en jeukklachten veroorzaken.

* Jeuk en andere symptomen door primair scleroserende cholangitis (psc)

Primair scleroserende cholangitis is een ontsteking van de galwegen van de lever. De ziekte wordt gekarakteriseerd door ontsteking, verstopping en fibrose van de galwegen in en buiten de lever. Een belemmerde galafvloed kan het gevolg zijn, met ernstige geelzucht, intense jeuk en/of koorts en koude rillingen. Andere mogelijke klachten zijn:

- vermoeidheid;

- malabsorptie (vooral vet) wat leidt tot een tekort aan vetoplosbare vitaminen A, D, E en K

- vetdiarree (steatorroe).

STOFWISSELINGSZIEKTEN

Stofwisselingsziekten als diabetes, schildklieraandoeningen en jicht.

JEUK OVER HET LICHAAM DOOR DARMPARASIETEN

Blastocystis spp (voorheen blastocystis hominis genoemd) is een darmparasiet, die zeer vaak voorkomt bij mens en dier. Maar liefst 40% van de volwassen tussen de 15 en de 50 jaar in Nederland heeft deze parasiet in de darm. De aanwezigheid van deze parasiet wordt soms in verband gebracht met klachten als een opgezette buik, flatulentie of winderigheid, buikpijn en soms diarree, misselijkheid en jeuk. Ongeveer een derde van de besmette mensen heeft last van klachten.

JEUK DOOR PSYCHISCHE FACTOREN

Aanhoudende stress en spanning kan bestaande jeuk verergeren, maar het kan ook jeuk veroorzaken. Ook bestaat het risico dat er een vicieuze cirkel ontstaat: stress verergert de jeuk, welke een aanleiding kan zijn tot meer stress, wat op zijn beurt leidt tot verergering van de jeuk etc.

KANKER EN JEUK

De ziekte van Hodgkin of (= Hodgkin-lymfoom) en andere inwendige kankers zoals leukemie, kunnen jeuk over het hele lichaam veroorzaken zonder dat er iets aan de huid is te zien.

Jeuk over het hele lichaam door een ijzertekort

Bij sommige patiënten met een ijzertekort treedt jeuk op. Andere klachten van een ijzertekort zijn onder meer moeheid, bleke huid, rusteloze benen, snel buiten adem zijn, hoofdpijn, en haaruitval.

POLYCYTHEMIA

Polycythemie Vera (PV) is een zeer zeldzame aandoening die wordt gekenmerkt door een overproductie van rode bloedcellen en vaak ook van bloedplaatje en witte bloedcellen. Als gevolg van aan toename van het aantal rode bloedcellen, wordt het bloed minder vloeibaar. Hierdoor kunnen complicaties in de bloedcirculatie optreden wat kan leiden tot een scala aan klachten, zoals hoofdpijn, duizelingen, kortademigheid, vermoeidheid, maar ook jeuk en dan vooral na het zwemmen of douchen.

OUDERDOMSJEUK (PRURITUS SENILIS)

Pruritus senilis, in de volksmond ook wel 'ouderdomsjeuk' genoemd, is langdurig bestaande jeuk bij oudere mensen, waar geen oorzaak voor vastgesteld kan worden.

LOKALE VORMEN VAN JEUK

* Jeuk aan de anus (pruritus ani)

Dit kan velerlei oorzaken hebben waarbij ook de ontlastingpatroon een rol speelt.

* Jeuk ten gevolge van aambeien

Aambeien kunnen behalve pijn ook op den duur jeuk geven.

* Jeuk aan de armen (zogenaamde brachioradiale jeuk)

Dit zien we vaak bij mensen die een afwijking hebben aan de halswervelkolom.

* Notalgia paresthetica

Een bijzondere vorm van jeuk aan de rug waarbij ook afwijkingen aan het wervelkolom worden gevonden, zoals slijtage.

* Vochtletsel van de huid

* Jeuk aan de vulva

Vele oorzaken zijn hierbij mogelijk. Vaak gaat het gepaard met een toegenomen afscheiding. Ook hormonale factoren (zoals menstruatie) spelen een rol.

* Jeuk tijdens de overgang

De overgang kan gepaard gaan met allerlei klachten waaronder een droge huid en jeuk. Dit komt door de afname van oestrogeen bij de de vrouw. Oestrogeen zorgt voor de aanwezigheid van waterbindende stoffen, zoals hyaluronzuur, in de huid. Minder oestrogeen betekent ook minder van deze stoffen. De huid kan dan minder goed water of vocht vasthouden. Daarnaast neemt de huidbarrière en talgproductie af, aangezien oestrogeen hier een rol in speelt. Een droge, trekkerige huid is het gevolg.

Bron: Huidziekten.nl - Website voor huidziekten pruritus

Guido van Laere, aanvulling 3-2024 / Ingrid van Soest FTO 12-2022

Diagnostiek en behandeling

Anamnese

Hoe lang bestaat de jeuk?
Ontstaan na ziekte, nieuwe medicatie, ingreep?
Primaire huidafwijkingen?
Lokaal of gegeneraliseerd?
Familieleden met jeuk?
Neemt jeuk toe na krabben/wrijven/druk?
Voorgaande therapieën? Wat heeft gewerkt?
Wat zijn de gevolgen van de jeuk in het dagelijkse leven?
Intensiteit (VAS score 1-10)?

Denk bij jeuk aan de onderstaande aandoeningen met het ezelsbruggetje “HUIDPASTA”.

H Hogdkin-lymfoom (maligniteiten)
U uremie (nierziekten, waaronder chronische nierinsufficiëntie)
I icterus
D diabetes mellitus (endocriene aandoeningen, waaronder hyperthyreoïdie)
P psychogene jeuk (psychiatrische en neurologische aandoeningen)
A anemie
S senilitas (droge huid)
T toxicodermie (geneesmiddeleneruptie)
A aids (infectieziekten, waaronder hiv-infectie, virale hepatitis en parasitaire infecties)

Lichamelijk onderzoek

huidafwijkingen, excoriaties
xerosis
pallor
icterus
snelle pols, exophthalmus, tremor
lymfadenopathie
Dermografisme

Het algortime jeuk is na het doen van onderzoek een zeer handig hulpmiddel.

Je vind dit hulpprogramma hier in deze link.

Chronische jeuk

(Langer dan 6 weken bestaand)

Dermatologische

oorzaken

Interne

oorzaken

neurologische

oorzaken

Psychogene

oorzaken

Geneesmiddelen

geïnduceerd

Overige

oorzaken

O.a.:

Polidocanol-ureum vetcreme

Menthol-houdende FNA preparaten (als aanvulling)

Smalspectrum UVB therapie

Antihistaminica*

Systemische corticosteroïden**

Ciclosporine

Methotrexaat

Azathioprine

Aprepitant

SSRI’s: sertraline, paroxetine

TCA's: nortriptyline,

Amitriptyline

Tetracyclische antidepressiva:

mirtazapine

Naltrexon

Gabapentine

Opioïden

Chloroquine

ACE-remmers

Hydrochloorthiazide

Statines

Amiadoron

Imunotherapie

Capsaïcine créme/pleisters

Oudere huid:

o.a. droge huid

Puritus van onbekende origine

Inflamatoire huid aandoeningen:

o.a. eczeem, urticaria, psoriasis.

Infectieuze huidaandoeningen:

o.a. dermatomycose, scabiës.

Allergische huidaandoeningen:

o.a. allergisch contact eczeem, geneesmiddelen reactie.

Toxische huidreacties:

o.a. insectenbeten.

Auto-immuun huidaandoeningen:

o.a. bulleuzepemfigoïd.

Genetische huidaandoeningen:

o.a. ziekte van Darier, ichtyosis.

Oncologische huidaandoeningen:

o.a. cutaan T-cel lymfoom.

Nierziekten:

o.a. chronische nierinsufficiëntie.

Leverziekten:

o.a. primaire billiaire cholangitis.

Infectieziekten:

o.a.hiv,paracitair, COVID-19.

Hematologische aandoeningen

o.a polythemia vera, (non-Hodgkin) lymfoom.

Endocrinologische aandoeningen:

o.a. hyperthyreoïdie.

Systeemziekten:

o.a. dermatomyositis.

Oncologische aandoeningen:

o.a. gastro-intestinale maligniteiten.

Cerobrovasculair accident (CVA).

Notalgia paraesthetica.

Brachioradiale pruritus

Dunne-vezel neuropathie

Multiple sclerose

Hersentumoren

Depressie

Angststoornissen

Waanstoornissen

o.a. infestatiewaan

Eetstoornissen

anorexia nervosa

Legenda

Jeuk met primaire huidafwijkingen

Jeuk zonder primaire huidafwijkingen

Jeuk met en zonder primaire huidafwijkingen

* Sederende antihistaminica bij beïnvloeding slaapvermogen.

** Bij refractaire chronische jeuk als korte termijnbehandeling.

Bron: Schema samengesteld voor het verpleeghuis uit meerdere tabellen en schema’s.

Meer oorzaken van jeuk vind je in deze beslisboom

Basismaatregelen bij jeuk:

Douche-adviezen

Niet te frequent.
Kortdurend (5-10 min).
Lauwwarm water i.p.v. warm water.

Douche-olie of -gel i.p.v. Zeep.

Zorg voor voldoende luchtvochtigheid

Vermijd irriterende stoffen (geparfumeerde producten e.d.), wollen of strakke kleding

Tegengaan van jeuk-krab cyclus

Wrijven i.p.v. krabben.
Bedek de huid met kleding.
Knip nagels kort.
Koelen van de huid met coldpacks of koude, natte omslagen.

Emolliens om droge huid tegen te gaan

Bijv. vaseline-paraffine of koelzalf.

één tot meerdere keren per dag

Wascreme melkzuur 30mg/g zalf

cetomacrogol

Ureum 10% lanette creme

één tot meerdere keren per dag

Cetomacrogol creme of vaseline/cetomacrogolcreme

Koelzalf (met of zonder rozenolie / cetomacrogolzalf / lanettezalf / parafine met vaseline

Geneesmiddelnaam

Dosering + opmerkingen

Emolliens / indifferente middelen

3-4 dd op aangedane huid

Lidocaine-levomentholgel

Dit betreft een van de oudste behandelingen binnen de dermatologie en wordt nog steeds veelvuldig in het Radboud UMC toegepast. Indicaties zijn moeilijk controleerbare eczeem en psoriasis. Het werkt jeukstillend, ontstekingsremmend, is verkoelend, antibacterieel en zwak schimmeldodend.

Direct bij start smeren treedt op het ingesmeerde gebied fotosensitisatie op en dit houdt tot 14 dagen na staken van het smeren aan.

Gebruik dit middel als alle andere middelen geen effect hebben.

De gebruikelijke dosis: 1-2dd 10% oplossing koolteer in vaselinecrème. Ongeveer een maand gebruiken, dan afbouwen. Er is geen onderzoek naar schadelijkheid bij langdurig gebruik.

Vaak is de jeuk al binnen enkele dagen minder.

Koolteerzalf geeft vlekken in kleding (dus oude kleding gebruiken) en handschoenen gebruiken voor het aanbrengen.

Koolteerzalf

Naslagwerk en bronvermelding:

NHG standaard - Eczeem

NHG standaard - Dermatomycosen

Huidziekten.nl - Website voor huidziekten puritus

Hydrocortison

Triamcinolon

Betamethasonvaleraat

Clobetasol propionaat

crème, vetcrème, zalf.

1 dd of intermitterend (4 dagen cortico, 2-3-4 dagen indifferent middel). Om de juiste hoeveelheid te smeren , klik hier (uitleg over vingertop eenheid).

1 dd of intermitterend. Om de juiste hoeveelheid te smeren , klik hier (uitleg over vingertop eenheid).

crème, zalf, lotion

1 dd 14 dagen, daarna 4 dagen wel, 3 dagen niet (Betnelan™). Om de juiste hoeveelheid te smeren , klik hier (uitleg over vingertop eenheid).

crème, zalf, lotion

1 dd 14 dagen, daarna 4 dagen wel, 3 dagen niet. Om de juiste hoeveelheid te smeren , klik hier (uitleg over vingertop eenheid).

crème, vetcrème, zalf.

Geneesmiddelnaam

Dosering + opmerkingen

Klasse 1 steroïden

Geneesmiddelnaam

Dosering + opmerkingen

Klasse 2 steroïden

Geneesmiddelnaam

Dosering + opmerkingen

Klasse 3 steroïden

Geneesmiddelnaam

Dosering + opmerkingen

Klasse 4 steroïden

Geneesmiddelnaam

Dosering + opmerkingen

Verdovend en verkoelend

Bepanthen™ zalf, lotion of crème

één tot meerdere keren per dag

Algemene adviezen bij behandeling met corticosteroiden

Bij gebruik van corticosteroïden; tevens doorsmeren met indifferente middelen, bv 1 uur smeren na smeren van de corticosteroïden.
Zalfbasis heeft de voorkeur bij droog, crème liever bij nattend eczeem.
Locale corticosteroiden geven: remming ontstekingsreactie, remming celdeling en vasoconstrictie.
Klasse 2/3: tweemaal daags smeren is niet bewezen beter dan éénmaal daags smeren!
Ernstig eczeem: klasse 3/4 éénmaal daags max 2-3 weken.
Zo snel mogelijk over op lagere klasse en eventueel “pulse therapie” toepassen: Klasse 2, 1 dd gedurende 2-4 dagen wel en de rest van de dagen niet smeren.
Calcineurine remmers: tacrolimus en pimecrolimus → in overleg met een dermatoloog starten.