Pneumokokkenvaccinatie

Achtergrond informatie:

De gezondheidsraad heeft het advies uitgebracht om alle volwassenen vanaf 60 jaar een vaccinatie aan te bieden met het 23-valente pneumokokkenpolysacharidevaccin (PPV23) en deze vaccinatie elke 5 jaar te herhalen, tot en met de leeftijd van 75 jaar. Om zo deze groep beter te beschermen tegen sterfte en ziekte door pneumokokken. Hiervoor is een vaccinatieprogramma opgesteld.

Patiënten met sikkelcelziekte en asplenie, hebben een minder goed werkend immuunsysteem, zij komen ongeacht hun leeftijd al in aanmerking voor vaccinatie tegen pneumokokken en zijn vaak al eerder gevaccineerd. Eenmalig ontvangen zij de PCV 13 vaccinatie gevolgd door de PPV 23 met interval van minimaal 2 maanden en daarna ontvangen zij elke 5 jaar de PPV 23 vaccinatie.

In het nieuwe vaccinatieprogramma vindt er dus op basis van leeftijd een selectie van patiënten plaats wie er dit jaar voor vaccinatie in aanmerking komen. Deze mensen (geboren in 1941 t/m 1947) krijgen een brief thuis, met het verzoek om bij de CV- er aan te geven of ze al dan niet een pneumokokkenvaccin willen krijgen.

Binnen deze groep beoordeelt de arts de groep mensen die een medische indicatie (sikkelcelziekte en asplenie) hebben voor een -pneumokokkenvaccinatie. Een medische indicatie voor vaccinatie is de meest voorkomende reden voor een eerdere pneumokokkenvaccinatie.

De werkwijze voor de pneumokokkenvaccinatie is als volgt:

Voor 1 oktober is voor iedereen die in aanmerking komt voor de pneumokokkenvaccinatie (PPV 23) duidelijk of deze de vaccinatie al dan niet willen ontvangen.

Check dus ook of er patiënten zijn die mogelijk al eerder een vaccinatie hebben gehad vanwege een medische indicatie, zie bovenstaand. En volg voor het bijgevoegde stroomschema.

De keus van de patiënt wordt opgenomen in het behandelplan

Het label pneumokokkenvaccin wordt aangevinkt voor 1 oktober voor de patiënten die vaccin willen ontvangen. (de labels worden gebruikt om te tellen hoeveel vaccins er besteld worden)

Wanneer het vaccin gegeven is komt dit terug in de visite. Er wordt een rapportage gemaakt met de episode ‘preventieve geneeskunde’ (zo kan gemakkelijk worden teruggevonden wanneer het vaccin is gegeven).

Het label pneumokokkenvaccin wordt dan weer uitgezet

Het kan zijn dat patiënten al eerder zijn gevaccineerd met PCV 13 en/of PPV 23, of vanwege de medische indicatie nog in aanmerking komen voor een eenmalige PCV13 vaccin zie daarvoor de tabel rechts en het stroomschema hieronder.

Controleren op eerdere vaccinatie is belangrijk omdat:

1/ Een te kort interval tussen de geplande pneumokokkenvaccinatie en een eerder gegeven pneumokokkenvaccinatie een (tijdelijk) exclusiecriterium kan zijn. Wanneer hervaccinatie te snel plaatsvindt, is er een verhoogd risico op hyporesponsiviteit (waardoor er te weinig antistoffen worden aangemaakt en de effectiviteit van het vaccin minder is) en is er een verhoogd risico op bijwerkingen.

2/ In geval van asplenie of sikkelcelziekte eventuele ontbrekende PCV13 vaccinatie aangeboden kan worden. Bij asplenie en sikkelcelziekte is er een sterk verhoogd risico op invasieve pneumokokkenziekte. Op basis van bestaande richtlijnen (https://lci.rivm.nl/richtlijnen/asplenie ) komen deze cliënten in aanmerking voor twee pneumokokkenvaccinaties te weten PCV13 en PPV23. De overige medische indicaties zijn terug te vinden in de LCI richtlijn, maar vallen onder de verantwoordelijkheid van de tweede lijn.

Indien er sprake is van asplenie of sikkelcelziekte, kan in het eigen dossier of aan de hand van correspondentie/overleg met specialist gekeken worden of de cliënt inderdaad beide vaccinaties (PCV13 en PPV23) al heeft ontvangen. Dit zal bij de meeste cliënten het geval zijn. Mocht de cliënt nog niet eerder gevaccineerd zijn tegen pneumokokken dan kan eerst PCV13 vaccinatie worden aangeboden.

Mogelijk is niet altijd bekend bij u of een cliënt eerder een pneumokokkenvaccinatie heeft ontvangen. In de uitnodigingsbrief aan cliënten is daarom een zin opgenomen, waarin de cliënt wordt verzocht om aan te geven als hij/zij eerder een pneumokokkenvaccin heeft ontvangen.

Léontine Bollen, Anke Harteloh, Paul van Roosmalen en Guido van Laere 07-2021

Contra indicaties voor het vaccin zijn:

• Eerdere anafylactische reactie op hetzelfde vaccin
• Bij koorts, actieve infectie of bij een verergering van een chronische aandoening dient de vaccinatie te worden uitgesteld, behalve wanneer het risico van uitstellen van vaccinatie groter is.
• Als er < 48 uur na de vaccinatie een operatie gepland is.
• Tijdens behandeling met chemotherapie komt de immuunrespons op dit vaccin niet goed op gang, afhankelijk van het type chemotherapie. Om die reden wordt de PPV23-vaccinatie bij voorkeur 2 weken voor start van de chemotherapie gegeven of uitgesteld tot minimaal 3 maanden na afronding van de behandeling. Wanneer een patiënt nog midden in een behandeltraject zit, kan hij zelf met de behandelend specialist overleggen wat het beste moment is voor de pneumokokkenvaccinatie.  Dit is anders dan bij de griepprik. De griepvaccinatie is een seizoensgebonden vaccinatie die jaarlijks herhaald wordt. De samenstelling van dit vaccin varieert per jaar. Aangezien de griepprik voor of in het griepseizoen gegeven dient te worden, is er minder flexibiliteit om deze prik uit te stellen. Hoewel de griepvaccinatie tijdens chemotherapie mogelijk minder effectief is, is het advies om deze kwetsbare patiënten wel de griepvaccinatie te geven om hen zoveel mogelijk bescherming tegen griep te bieden.
• Voor patiënten die recentelijk een beenmergtransplantatie hebben ondergaan, is het aan de medisch specialist om te bepalen wat het juiste moment is om te vaccineren tegen pneumokokken.
• Wanneer personen via een medisch specialist het vaccin krijgen toegediend, is overleg met hen noodzakelijk om te evalueren of men het ook  bij ons moet krijgen. (zoals bij asplenie)

De volgende situaties vormen geen contra-indicatie:

• Actieve behandeling met bestraling
• Behandeling met immunosuppressiva

Bijwerkingen:

 Er worden vrijwel uitsluitend milde lokale of systemische bijwerkingen gemeld, zoals roodheid, zwelling en pijn of griepachtige verschijnselen. Deze ontstaan doordat het afweersysteem bezig is antistoffen op te bouwen tegen de antigenen in het vaccin. Eventuele bijwerkingen verdwijnen binnen enkele dagen.De lokale bijwerkingen kunnen uitgesprokener zijn dan de lokale bijwerkingen van de griepvaccinatie. Gelijktijdige griep- en pneumokokkenvaccinatie lijkt geen toename in bijwerkingen te geven ten opzichte van vaccineren op verschillende momenten. Om onderscheid tussen lokale bijwerkingen van de griep- en pneumokokkenvaccinatie te kunnen maken, wordt geadviseerd om bij gelijktijdige vaccinatie de griepvaccinatie links en de pneumokokkenvaccinatie rechts te geven.Er is een zeer kleine kans op een anafylactische reactie bij een allergie voor (hulpstoffen in) het vaccin. In geval van een calamiteit (zoals een onverwachte anafylactische reactie) moet een arts binnen 15 minuten aanwezig kunnen zijn om deze adequaat te behandelen.

Vermoedelijke (ernstige) bijwerkingen moeten volgens de Geneesmiddelenwet gemeld worden bij het Nederlands Bijwerkingencentrum Lareb.

Naslagwerk en bronvermelding:

Nationaal Programma Pneumokokkenvaccinatie Volwassenen - Handreiking voor zorgorganisaties