angst 472

Angst nabij de stervensfase

FTO Frederique van Veldhuizen en Saskia Bisschop 01-2023

Inleiding:

“Angst is een beklemmende, onaangename emotionele toestand die wordt opgeroepen als zich een verandering voordoet in het leven die als ontregelend, onbekend of bedreigend voor het eigen welbevinden of het leven wordt ervaren.’’

Komt veel voor (63%-92%).
Normale reactie op onzekerheden en ingrijpende veranderingen.
Prikkel tot handelen in bedreigende situaties (fysiologisch).
Verminderde kwaliteit van leven.

Communicatie en aandachtspunten:

Aandacht en heldere voorlichting.
Let op non-verbale signalen (trillen, transpireren, rusteloosheid).
Neem een hetero-anamnese af.
Maak angsten en zorgen vroegtijdig bespreekbaar.
Overweeg standaard op angstklachten te screenen.
Iedereen heeft een unieke belevingswereld.

Symptoom angst

Extentieel

Organisch

Situationeel

Psychiatrisch

Omgeving

Ziekenhuis/hospice/thuis Sociale omgeving

Persoonlijke

kenmerken

Lichamelijk: prognose, symptoomlijden, performance score.

Psychisch: eerder verlies ervaringen, copingstrategie.

Sociaal: beschikbaarheid naaste, lotgenoten contact, naaste ontlasten.

Spiritueel: religie, zingeving.

Richtlijn angst palliatieve fase

Indien mogelijk somatische oorzaak van angst behandelen.
Behandeling van symptomen (bv pijn, dyspnoe, slaapproblemen, misselijkheid, koorts, obstipatie, mictiestoornissen etc).
Behandeling andere oorzaken (bv hypercalciëmie, hyponatriëmie, hyperthyreoïdie, delier).
Afbouwen, staken of aanpassen medicatie die van invloed kan zijn (denk ook aan onttrekkingsverschijnselen, anti-emetica).

Psychosociale interventies

Gesprekken arts/psycholoog, muziektherapie ondersteuning van de geestelijke verzorger.

Medicamenteuze therapie algemeen:

Indien psychosociale interventies niet (snel genoeg) effect hebben/hevige angsten

Bij patiënten met korte levensverwachting (<3 maanden) overweeg benzodiazepine lorazepam 3dd 0,5 mg of oxazepam 3dd 10 mg. Midazolam in de stervensfase.
Bij patiënten met levensverwachting (>3 maanden) overweeg SSRI of mirtazapine
Citalopram 1dd 10-20 mg evt ophogen tot 40 mg (> 70 jaar max 20 mg/dag), Kan in druppelvorm (dosering 25% verlagen); Escitalopram 1dd 5-10 mg eventueel ophogen tot 20 mg (NIET > 70 jaar), kan in druppelvorm (dosering 25% verlagen); sertraline 1dd 25-50 mg eventueel ophogen tot 200 mg, tablet of drankvorm.
Mirtazapine 1dd 7,5-15 mg eventueel ophogen tot 45 mg. NB bij lagere doseringen overheerst sederende effect, >30 mg/dag neemt dit af.

Wees alert op interactie problemen in combinatie met andere medicijnen.

2023-01-30 Angst en depressie in de palliatieve fase.pptx FTO presentatie

2022-02-14 Palliatieve zorg.pptx FTO-presentatie

Geneesmiddelnaam

Dosering + opmerkingen

Angststoornis in de laatste levensfase (bij levensverwachting < 3 maanden)

Oxazepam

3 dd 10 mg

Lorazepam (LET OP = 2e keuze!)

2 dd 0,5 - 1 mg

Midazolam

5mg z.n. s.c. of 6x daags 5 mg, eventueel verder ophogen als nodig.

LET OP! 1) Altijd voorschrijven in milliliters in Medimo! Zie hier de afspraken die we gemaakt hebben in de vakgroep (832).

LET OP! 2) Bij het geven van een kleine dosis midazolam 2,5 mg (=0,5 ml) via een venflon naaldje, blijft een substantiële hoeveelheid achter in de ruimte van de venflonnaald. Van de 0,5 ml blijft (alleen) bij de eerste gift 0,22 ml in de venflon achter en komt dus maar 0,28 ml (=1,4 mg) subcutaan. Dit is op te lossen door eerste gift altijd hoger te doseren (bijvoorbeeld 5 mg = 1 ml) er komt dan 0,78 ml (=3,9 mg) subcutaan.

Naslagwerk en bronvermelding:

Misselijkheid en braken in de palliatieve fase - Samenvatting richtlijn misselijkheid en braken in de palliatieve fase (PDF)

Pallialine - Op Pallialine staan palliatieve richtlijnen volgens de meest recente inzichten in diagnostiek en behandeling bij palliatieve zorg beschreven. De richtlijnen zijn multidisciplinair en waar mogelijk evidence based opgesteld.

Expertise Centrum Euthanasie - Advies en hulp bij het levenseinde.

Formularium - Palliatieve sedatie versus euthanasie (476)

Citalopram

1dd 10 mg start, per 2 weken ophogen tot max. 1dd 40mg. Citalopram mag worden gemalen. Druppels zijn veel duurder dan tabletten en smaken erg vies. Indien toch druppels: dan 20% lager doseren (8mg druppels i.p.v. 10mg tab en 16mg druppels i.p.v. 20mg tablet).

Afbouwen: na 6 maanden 10 mg per 3 maanden. Zie lab onderzoek (606). Denk ook aan ECG i.v.m. risico op QT-verlenging. Bij vrouwen is de normaalwaarde van het gecorrigeerde QT-interval korter dan 450. Voor mannen geldt de iets kortere waarde van 440.