M. Parkinson overzicht

Hypokinetisch rigide syndroom

Er zijn 3 Kernsymptomen:

Bradykinesie  (= langzaam bewegen)

Rusttremor  (= bibberen)

Asymmetrie  (= aan een zijde)

Reageert goed op medicatie

Langzame progressie

1

2

3

De ziekte van Parkinson is een progressieve neurodegeneratieve aandoening.

Morbus Parkinson

• Vasculair Parkinsonisme
• Multi systeem atrofie (MSA)
• Medicamenteus Parkinsonisme
• 
  

Oorzaken van parkinsonisme (zie voor meer informatie de pagina parkisonisme (154))

Parkinsonisme

Bart Zick en Laura van der Linden FTO 12-2023

“Parkinsonisme” een verzamelnaam voor een aantal aandoeningen die lijken op M. Parkinson. Maar ze zijn toch anders. Ze veroorzaken vergelijkbare klachten als M. Parkinson.

Kenmerkend voor de ziekte van Parkinson is bradykinesie in combinatie met één of meer van de volgende symptomen: rigiditeit, rusttremor, houdings- en balansstoornissen.

Oorzaak: er wordt te weinig dopamine aangemaakt in de substantia nigra. Functioneert als neurotransmitter (en soms als hormoon) op verschillende plaatsen in het lichaam. De neurotransmitter speelt een belangrijke rol bij motivatie, regelen van beweging en het ervaren van genot, blijdschap en welzijn.

• Corticobasale degeneratie (CBD)
• Lewy Body dementie
• Progressieve supranucleaire verlamming (PSP)

Parkison anatomie en classificatie → Zie voor verdere uitleg deze pagina (141).

Parkison symptomen → Zie voor verdere uitleg deze pagina (141).

M. Parkinson behandeling

2019-09-09 Parkinson.pptx FTO presentatie

• Progressief verlopende neurologische aandoening.
• Verminderde productie dopamine.
• Balans met andere neurotransmitters raakt ook verstoord.

2023-12-04 Parkinson.pptx FTO presentatie

Entacapon

4 dd 200mg.

Toevoegen COMT-remmer. Verminderen “off-tijd” die gepaard gaat met obstipatie, misselijkheid, braken en dyskinesieën. COMT-remmer gelijktijdig innemen met levodopa.

Catechol-O-MethylTransferase-(COMT-)remmers, remmen perifeer de omzetting van levodopa tot 3-methoxy-4-hydroxy-L-fenylalanine waardoor de beschikbare hoeveelheid dopamine in de hersenen hoger wordt. Hierdoor zal de plasma-levodopa-spiegel minder fluctueren, neemt de 'on'-tijd toe, verminderen de motorische stoornissen en kan een verlaging van de dagelijks benodigde dosis levodopa met 10% bereikt worden.

- Verminderen off-tijd die gepaard gaat met obstipatie, misselijkheid, braken en dyskinesien.

- Innemen gelijktijdig met levodopa.

- Eerste keus entacapon (Comtan ®) 200 mg.

Voordelen:

Minder motorische bijwerkingen door minder sterk effect.

Nadelen:

Vaker bijwerkingen zoals hallucinaties en hypotensie.

COMT-remmer

Geneesmiddelnaam

Dosering + opmerkingen

Anatomie en symptomen:

Zie op deze pagina de belangrijkste symptomen,anatomie en classificatie van Parkinson (141).

Wat te doen bij:

Onvoldoende effect behandeling:

• Ga na of er redenen zijn voor verminderde werkzaamheid van medicatie.
• Is medicatie wel optimaal gedoseerd? → Zie voor verdere uitleg en een registratie formulier de pagina medicatie effect bij Parkinson (153).
• Is er wel sprake van Parkinsonisme, stop dan de behandeling.
• Zie voor verdere uitleg effect behandeling de pagina onvoldoende effect behandeling (144).

Wearing off fenomeen:

• Toevoegen van COMT remmer, dit verminderd de off tijd die gepaard gaat met obstipatie, misselijkheid, braken en dyskinesieen.
• Entacapon 200 mg tegelijkertijd innemen met elke levodopa dosering.
• Zie voor meer uitleg de pagina wearing off fenomeen (145).

Meer achtergrond informatie voor de behandeling van M. Parkinson

Peak dose dyskinesieën: De meest voorkomende vorm van dyskinesie is ‘peak-dose’ dyskinesie → zie voor verdere uitleg de pagina peak dose dyskinesieën (146).

Onvoldoende effect behandeling en onvoorspelbare respons fluctuaties: → Zie voor een stroom schema bij behandeling en voor verdere uitleg en de mogelijkheden van invasieve behandeling de pagina onvoldoende effect behandeling (144).

Dementie, psychose en depressie bij M. Parkinson: → Zie voor verdere uitleg de pagina dementie, psychose en depressie (147).

Overmatig speekselvloed: Ongewild speekselverlies (kwijlen) komt veel vaker voor bij parkinsonpatiënten dan gedacht → zie voor verdere uitleg en behandeling de pagina overmatig speekselvloed (150).

Dysfagie (slikproblemen) bij M. Parkinson: →  een stappenplan op de pagina dysfagie (151).

Bijwerkingen van medicatie: → Zie voor verdere uitleg over de belangrijkste bijwerkingen de pagina bijwerkingen van medicatie (152).

NHG standaard - Parkinson

YouTube film - 10 tips voor goede parkinson zorg en goede tips

Parkinsoninzorg.nl - Tools, richtlijnen voor V&V

Parkinsonnet.nl - Richtlijnen, zoekmachine en kwaliteitsorgaan

Multidiscplinaire richtlijn Parkinson in het verpleeghuis (pdf)

NHG Standaard Parkinson

Parkinsontv.nl - Video uitzendingen over parkinson

Website Parkinson Archipelzorggroep - Informatie over Parkinson van Archipel

KNGF-richtlijn - Ziekte van Parkinson (pag.10)

Erasmus Medisch Centrum Richtlijn Ziekte van Parkinson: diagnostiek en behandeling (pdf)

Parkinson-vereniging.nl Kwaliteitsstandaard Atypische parkinsonismen

Naslagwerk en bronvermelding:

Levodopa/carbidopa

Start 1 tablet '125' 2-4 dd 1, individueel in te stellen.

Levodopa/benserazide

200 mg per keer tot max 10x daags, individueel in te stellen.

Levodopa/carbidopa of levodopa/benserazide

• Geef voor de nacht een tablet met gereguleerde afgifte, bij hinderlijke off momenten gedurende de nacht of vroege ochtend.
• Indien geen effect medicatie na 4 weken 1000 mg per dag medicatie stoppen → geen M. Parkinson, maar andere oorzaak hypokinetisch rigide syndroom.
• Stop medicatie nooit bij bedlegerigheid of hallucinaties.

• Start 62,5 mg  3 dd na 2 weken ophogen naar 3 dd 125 mg.
• Daarna ophogen met 125 mg per week op geleide van symptomen.
• Niet bang zijn voor dyskinesieen, mensen voelen zich hier vaak verassend goed bij en is teken dat medicatie werkt, we zijn vaak te voorzichtig: Levodopa tot 1000mg-2000 mg per dag, soms aantal giften verhogen tot wel 8 x per dag verspreid geven. Per gift maximaal 375 mg, doseringen.

Geneesmiddelnaam

Dosering + opmerkingen

Levodopa/benserazide dispers

Bij slikstoornissen kan worden overwogen om levodopa/benserazide dispers te geven, deze kun je op de tong laten smelten. 200 mg per keer tot max 10x daags, individueel in te stellen. Zie voor meer informatie en een stappenplan de pagina dysfagie (151).

rotigotine pleister

Bij een dagdosering levodopa tot 500 mg/dag:  omzetten naar rotigotine pleister 2 mg / 24 uur

Bij een dagdosering levodopa 500-1000 mg:     omzetten naar rotigotine pleister 4-8 mg / 24 uur

Bij een dagdosering levodopa 1000-1500 mg:   omzetten naar rotigotine pleister 8-12 mg / 24 uur

Bij een dagdosering levodopa 1500-2000 mg:   omzetten naar rotigotine pleister 12-16 mg / 24 uur

Behandeling van Parkinson met ernstige dysfagie (slikstoornissen):

:

• Het duurt even voordat de pleister volledig werkt, steady state bereik je na 1-2 dagen.
• De dosering van rotigotine per 2 dagen in stappen van 2 mg ophogen of verlagen; dit langzaam verhogen i.v.m.bijwerkingen.

Zie voor meer informatie en een stappenplan de pagina dysfagie (151)

• Bij ernstige slikstoornissen, waarbij orale medicatie niet lukt.
• In geval van terminale fase, waarbij verwacht wordt dat deze langer dan enkele dagen gaat duren en waarin er hinderlijke klachten van motore symptomen zij (hypo-/bradykinesie, rigiditeit).

Geneesmiddelnaam

Dosering + opmerkingen

Levodopa:

Levodopa is een dopamineprecursor die de bloed-hersenbarrière passeert en enzymatisch wordt gedecarboxyleerd tot het werkzame dopamine.

Voorbeelden van middelen met levodopa:

• Levodopa / carbidopa (Sinemet ®).
• Levodopda / benserazide (Madopar ®).
• Decarboxylaseremmer (carbidopa en benserazide): deze middelen remmen extracerebrale omzetting van levodopa.

In principe is een medicamenteuze therapie met levodopa al gestart via de neuroloog.

• Levodopa mag frequent gedoseerd worden.
• Tot zelfs 8 keer per dag, tot circa 2000 mg/dag.
• Maximaal 375 mg per gift.
• Minimaal 30 minuten vóór of minimaal 1 uur na maaltijden (!).
• Voor de nacht: tablet met gereguleerde afgifte.
• Responsfluctuaties (ON-OFF), ziet men vooral bij gevorderde ziekte.
• Dyskinesieën komen geregeld voor, deze zijn echter minder invaliderend dan ‘OFF’ voor de patiënt!
• Impulsief-compulsief gedrag.

Psychotische symptomen.

Dopamine-agonisten:

• Stimuleren direct postsynaptische dopamine D2-receptoren in het corpus striatum.
• Minder motore bijwerkingen: minder sterk effect (dan levodopa).
• Wel vaker niet-motore bijwerkingen: hallucinaties, orthostatische hypotensie, perifeer oedeem, impulscontrolestoornissen.

Voorbeelden van dopamine agonisten:

• Pramipexol (Sifrol ®) tabletten.
• Rotigotine (Neupro ®) pleisters.
• Apomorfine subcutane injecties.

COMT-remmers:

Reversibele remming (hoofdzakelijk perifeer) van het enzym Catechol-O-MethylTransferase (COMT)

Hierdoor wordt de perifere omzetting van levodopa geremd en blijft meer levodopa beschikbaar voor transport naar de hersenen.

Doel: verminderen van off-tijd.

1e keus: entacapon, tegelijkertijd met levodopa + decarboxylaseremmer (carbidopa, benserazide).

Overige mediamenteuze opties:

• Anticholinergica: biperideen (Akineton ®).
• Amantadine (Symmetrel ®).
• MAO-B-remmers.

Deze middelen zijn vaak niet (meer) geschikt in gevorderde fase van de ziekte van Parkinson.

Voeding:

Signaleren van vragen over het gebruik van vitaminen- en mineralensupplementen.

Alert zijn op klachten van algemene malaise of afwijkingen passend bij polyneuropathie.

Bij verdenking op polyneuropathie, bloedonderzoek: vitamine B6, B11, B12 (+ homocysteïne en methylmalonzuur).

Let op: Bij het voorschrijven van ijzerpreparaten: dit niet gelijktijdig in te nemen met de levodopa (en/of carbidopa. Tijdsinterval zo groot mogelijk (minimaal 1 uur er voor of daarna)!

w