misselijkheid braken 091

Laatste update 31-10-2023 / FTO Florien Hakvoort en Valentina Baranova 06-2023

Misselijkheid:

Onaangenaam gevoel in de buik. De functie van de maag neemt af: de motiliteit wordt trager, de maagzuursecretie vermindert, de speekselvorming neemt toe.

Braken:

Krachtig uitstoten van de maaginhoud via de mond. Het braakcentrum ontvangt informatie vanuit de cortex cerebri via de nucleus tractus solitarius (maagdarmkanaal).

Misselijkheid en braken als bijwerking van medicatie

Bijwerking misselijkheid en braken: vaak (1-10%) of zeer vaak (>10%) van de meest gebruikte medicatie in verpleeghuizen.

Misselijkheid en braken

3 dd 10mg, maximaal 30mg per dag. Maximaal 1 week gebruiken vanwege cardiale bijwerkingen, dan hoeft de dosering bij een nierfunctie van 10-50 niet te worden aangepast. Mag oraal en rectaal toegediend worden. Zie verder het stappenplan hierboven.

3 dd 10mg, maximaal 30mg per dag en maximaal 5 dagen gebruiken. Zie verder het stappenplan hierboven.

2 dd 1-2mg p.o./buccaal (druppelvloeistof) of 2 dd 0,5mg s.c. of i.v. of 1-2mg/24 uur s.c. of i.v.

Domperidon

Metoclopramide

Haloperidol

Geneesmiddelnaam

Dosering + opmerkingen

Werking op motiliteit van het proximale deel van het maagdarmkanaal (NIET geschikt voor Parkinson en Lew Body dementie patiënten)

Geneesmiddelnaam

Dosering + opmerkingen

Werking op motiliteit van het proximale deel van het maagdarmkanaal

Geneesmiddelnaam

Dosering + opmerkingen

Werking anti-dopaminerg (NIET geschikt voor Parkinson en Lew Body dementie patiënten)

NHG standaard - Misselijkheid en Braken bij gastro-enteritis

NHG standaard - Obstipatie

NHG standaard - Maagklachten

Naslagwerk en bronvermelding:

Huisarts & Wetenschap - Misselijkheid en braken

Farmacotherapeutisch kompas - misselijkheid en braken

Formularium - Misselijkheid en braken in de palliatieve fase (393)

Oorzaken van misselijkheid

Vertraagde maagontlediging die het gevolg kan zijn van onder andere invasie door een tumor (maagcarcinoom, metastasen van elders), medicamenteus (onder andere opioïden, anticholinergica), compressie door hepatomegalie, ascites, obstructie van de pylorus door bijvoorbeeld een pancreascarcinoom, maagulcus.
Andere abdominale oorzaken zoals obstipatie, peritonitis carcinomatosa, ileus, levermetastasen, leverstuwing bij hartfalen, galstenen, nierstenen. Misselijkheidsklachten bij hartfalen zijn niet het gevolg van rechtstreekse prikkeling van de nervus vagus maar van het feit dat hartfalen op termijn leverstuwing veroorzaakt hetgeen leidt tot prikkeling van zowel de nervus vagus als van de chemotriggerzone en daardoor het braakcentrum activeren. Bij nierfalen zijn het metabolieten die de chemotriggerzone kunnen activeren.

Diclofenac
Opioïden
Anti-cholinergica

INLEIDING

Chemische/metabole oorzaken door medicamenten (chemotherapeutica, anti-epileptica, theofylline, digoxine, SSRI’s), hypercalciëmie, hyponatriëmie, nierinsufficiëntie, leverfalen.
Cerebrale/psychologische oorzaken door hersenmetastasen, primaire hersentumor, meningitis, hersenbloeding, invloeden van geur en smaak, heftige pijn, angst en spanning.
Vestibulaire oorzaken (zeer zelden in de palliatieve fase; medicamenteus (opioïden, aspirine), aandoening labyrint, tumor van binnen- of middenoor/schedelbasis).

Stap 1 Niet medicamenteuze behandeling en diëtiek

- Een lege maag verergert misselijkheid.

6x per dag een kleine portie.
Geen vet, zwaar of scherp gekruid eten.
Licht verteerbare voedingsmiddelen (crackers/beschuit, fruit / compote / moes en melkproducten).

- Tekort aan vocht verergerd misselijkheid.

Drink voldoende, verdeeld over de dag.

- Gemberthee/capsules.

Stap 2 Medicamenteuze behandeling

- Start met een dopamine-antagonist.

Domperidon of metoclopramide.
Beide kunnen zowel oraal als rectaal worden toegediend.

Contra-indicatie: hallucinaties en/of delier.

- Bij hallucinaties of delier starten met haloperidol.

Vanwege sterke anti-dopaminerge werking ook geregistreerd voor de behandeling van misselijkheid en braken.
Niet inzetten bij onvoldoende effect domperidon of metoclopramide.

Stappenplan behandeling misselijkheid en braken

STAPPENPLAN

Stap 3 Dosering en achtergrond informatie

Een behandeling van ongecompliceerde misselijkheid en braken met een anti-emeticum wordt niet geadviseerd bij volwassenen vanwege het gebrek aan bewijs voor de effectiviteit ervan.

Overweeg alleen in uitzonderlijke gevallen behandeling met een anti-emeticum (bijvoorbeeld bij ouderen met diabetes mellitus en een verhoogd risico op dehydratie).

Geef domperidon tablet, 1-3 dd 10 mg, behandel max. 1 week.

Bij eGFR < 50 ml/min: dosering verlagen naar 1-2 dd 10 mg.
Contra-indicaties: verlengde QT-tijd *, hartritme- en leverfunctiestoornissen, bekende elektrolytenstoornissen (hyperkaliëmie, hypomagnesiëmie).
Bijwerkingen: hartritmestoornissen (zelden), extrapiramidale verschijnselen (soms).

Geef metoclopramide tablet/zetpil, 1-3 dd 10 mg, min. 6 uur tussen 2 doses, behandel max. 5 dagen.

Metoclopramide Bij verminderde nierfunctie bij volwassenen:
Bij eGFR < 50 en ≥ 10 ml/min: geef domperidon of metoclopramide, 1-3 dd 5 mg (50% van de standaarddosering).
Bij eGFR < 10 ml/min: metoclopramide, 1-3 dd 2,5 mg (25% van de standaarddosering).
Contra-indicaties: levodopa en andere dopamineagonisten, ziekte van Parkinson, epilepsie, verlengde QT-tijd*.
Bijwerkingen: extrapiramidale stoornissen (vaak). Niet van belang in de palliatieve fase!
Kies een zo’n laag mogelijk effectieve dosering.