Thiaminegebrek (vitamine B1)

Laura van der Linden 06-2022

Thiamine Korsakov (bron: standaard thiamine vanuit Korsakov kenniscentrum)

Thiamine (ook bekend als vitamine B1 of aneurine chloride) is één van de B-vitaminen.

Thiamine wordt niet in het lichaam zelf gemaakt maar moet uit voedsel opgenomen worden. Het zit onder andere in: graanproducten, aardappelen, eigeel, lever, varkensvlees, melkproducten en peulvruchten. Thiamine speelt een belangrijke rol als co-enzym (een kleine component die nodig is voor een enzym om zijn functie te vervullen) in de vet- en koolhydratenstofwisseling, namelijk voor de omzetting van glucose in energie en vet. Voor de omzetting van thiamine in het werkzame co-enzym thiaminedifosfaat of TPP (de actieve vorm van thiamine) is magnesium nodig.

De aanbevolen dosis van thiamine voor een volwassene is 1,4 mg per dag of 0,5 mg per geconsumeerde 1000 kcal. Deze hoeveelheid stijgt bij alcoholmisbruik.

In de westerse samenleving bestaat bij 90% van de mensen met thiaminegebrek een verband met alcoholmisbruik. Er wordt bij 30 tot 80% van de alcoholisten thiaminegebrek gevonden. Bij de overige 10% wordt het thiaminegebrek veroorzaakt door onder andere anorexia nervosa, gastro-intestinale aandoeningen, carcinoom, chemotherapie, systemische ziekten zoals AIDS, nierziekten en leverziekten Er is geen onderzoek verricht naar de eventuele toxiciteit van thiamine. Er is daardoor geen bovengrens van aanvaardbare inname bekend.

Mogelijke gevolgen van thiaminegebrek door alcohol:

• Wernicke-encefalopathie: Indien het gebrek aan thiamine de kritische ondergrens bereikt heeft. Klassieke trias: oogstoornis (nystagmus en opthalmoplegie), acute psychische veranderingen (zoals sufheid of verwardheid) en ataxie. Maar in klein percentage gehele trias (circa 16%). Eventueel ook bijkomende hypotensie, tachycardie en hyperthermie.
• Korsakov: reststoornis na ernstig thiaminegebrek. De aandoening wordt met name gekenmerkt door geheugenstoornissen en executieve functiestoornissen.
• Cerebellaire degeneratie met ataxie (onduidelijk of rechtstreeks door alcohol of mogelijk ook vit B1 gerelateerd).
• Polyneuropathie (zowel alcohol als thiaminetekort neurotoxisch voor perifere zenuwen).

Diagnostiek:

Voor de toediening van thiamine kan bloedonderzoek verricht worden om de thiaminestatus in kaart te brengen, eventueel bloedonderzoek mag de start van de behandeling echter niet vertragen omdat het omslagpunt van een definitief tekort bereikt kan worden. Het moet slechts een indicatie zijn dat de patiënt risico loopt. De bepaling is minder relevant omdat het ten eerste in de praktijk enkele dagen kan duren voordat de uitslag bekend is, maar ook is de kritische onderwaarde van de thiaminespiegel waarbij de hersenschade zich ontwikkelt bij ieder individuanders (Thomson e.a., 2009). Het is daarom van belang dat de behandelaar vanuit zijn klinische informatie de risicopatiënten herkent en direct begint met thiamine toediening Bij een vermoeden van alcoholmisbruik moet er gedacht worden aan thiaminegebrek. Bij een chronisch overmatig alcoholgebruik wordt er meestal ook een gebrek aan magnesium geconstateerd (Fattal-Valevski, 2011). Daarbij gaat een tekort aan thiamine vaak ook gepaard met een tekort aan andere vitamine B-complexen en vitamine C. Er wordt in de praktijk aangeraden om diagnostiek en behandeling te verrichten naar elektrolytenstoornissen (Na, Mg, fosfaat en glucose).

Behandeling van thiaminegebrek:

* Normale situatie (geen thiaminegebrek)
Bij bloedonderzoek is een bloedconcentratie met een bovengrens van 170 nmol/L normaal  geen behandeling nodig

* Milde vorm van thiaminegebrek
Risicogroep:

patiënten met chronisch alcoholmisbruik.

Symptomen:
Misselijkheid, vermoeidheid, apathie, depressie, hoofdpijn, een verlaagde irritatie-drempel, concentratieproblemen, geheugenverlies en verlies van eetlust.

Behandeling:
2 maal daags 50 mg thiamine per os, in combinatie met vitamine B-complex

* Dreigende situatie / mogelijk ernstig gebrek aan thiamine
Er is sprake van een verhoogd risico op Wernicke-encefalopathie en een medische noodzaak tot onmiddellijk handelen.

Risicogroep:
Alcoholisten die zichzelf verwaarlozen, bij wie cognitieve stoornissen worden vastgesteld, met loopstoornissen en polyneuropathie.

Klinische geschiedenis:
Gewichtsverlies door kwalitatieve ondervoeding (er is een tekort aan specifieke voedingsstoffen).

Behandeling:
Door de slechte voedingstoestand en de verstoorde darmfuncties is het oraal toedienen van thiamine niet effectief (Thomson e.a., 2002). Ter preventie van Wernicke-encefalopathie moet bij hypoglykemie patiënten die behandeld worden met glucose intraveneus de thiamine gelijktijdig gegeven worden.

Advies:
Gedurende 3 tot 5 dagen: eenmaal daags 250 mg thiamine i.m. of i.v., in combinatie met (eenmaal daags oraal) vitamine B-complex forte (verschillende vitamines van de B-groep in hoge dosering) en 500 mg vitamine C.

* Acuut bedreigde situatie
Er is sprake van een verdenking op Wernicke-encefalopathie en een medische noodzaak tot onmiddellijk handelen.

Risicogroep:
Alcoholisten die zichzelf verwaarlozen, bij wie cognitieve stoornissen worden vastgesteld, met
loopstoornissen en polyneuropathie of bij een delirium tremens. Patiënten met een delirium tremens hebben vaak ook een behandeling met parenterale toediening van thiamine wordt bij deze patiënten aangeraden

Acute symptomen:
Bij acute- of subacute significante verandering bij alcoholisten van:

• Nystagmus en oftalmologie
• Ataxie
• Bewustzijn (aandachtstoornissen en gebrek aan realiteitsbesef
• Onverklaarbare hypotensie of hypothermie

Behandeling:
Door de slechte voedingstoestand en de verstoorde darmfuncties is het oraal toedienen van thiamine niet effectief. Bij patiënten die behandeld worden met hypoglycaemie (te laag gehalte aan bloedsuiker) de glucose i.v., ter preventie van Wernicke-encefalopathie, gelijktijdig met de thiamine gegeven worden.

Advies:
3 maal daags 500 mg thiamine i.v. (langzaam in 100 ml fysiologisch zout), in combinatie met (driemaal daags oraal) vitamine B-complex forte en 500 mg vitamine C.

Onderhoudsdosering na diagnosticeren Korsakov:
Behandeling:
In de praktijk wordt de behandeling van thiamine voortgezet. Deze behandeling is echter niet onderbouwd.

Advies:
2 maal daags 50 mg thiamine per os.

Gestabiliseerde fase na diagnose Korsakov:

Ongeveer een jaar na opname in een verpleeghuis of GGZ instelling is er sprake van een gestabiliseerde situatie. De bewoners zijn abstinent en worden goed gevoed. Het is niet bekend of de bewoners door alcoholmisbruik of door hun co-morbiditeit zoals leverfunctiestoornissen een blijvend verminderde opnameabsorptie van thiamine hebben. Voor zover bekend is hier nog geen onderzoek naar gedaan.

Advies:
Wegens ontbrekende onderzoeksgegevens is het nog niet mogelijk een onderhoudsdosering voor te schrijven.

I.o.m. apotheker: in praktijk indien alcoholabstinent en goede voedingstoestand 1 jaar na opname stop suppletie. Eventueel ook te overwegen i.p.v. alleen thiamine vit B complex te blijven voorschrijven (als enige twijfel over voldoende inname via voeding thiamine). Continueren indien twijfel abstinentie of voedingstoestand of indien specifieke somatische problemen zoals opnameproblemen zoals bijvoorbeeld gastritis.

Bron:

Standaard thiamine vanuit Korsakov kenniscentrum

Thomson e.a., 2002

Thomson e.a., 2009

Fattal-Valevski, 2011

Dosering + opmerkingen

Thiamine

Geneesmiddelnaam

Thiamine (vit. B1)

2 maal daags 50 mg thiamine per os, in combinatie met vitamine B-complex

Naslagwerk en bronvermelding:

Korsakov kenniscentrum - standaard thiamine

NHG standaard - problematisch alcoholgebruik

Milde vorm:

Gedurende 3 tot 5 dagen: eenmaal daags 250 mg thiamine i.m. of i.v., in combinatie met (eenmaal daags oraal) vitamine B-complex forte (verschillende vitamines van de B-groep in hoge dosering) en 500 mg vitamine C.

Dreigende situatie / mogelijk ernstig gebrek:

3 maal daags 500 mg thiamine i.v. (langzaam in 100 ml fysiologisch zout), in combinatie met (driemaal daags oraal) vitamine B-complex forte en 500 mg vitamine C.

Acuut dreigende situatie:

2 maal daags 50 mg thiamine per os, in combinatie met vitamine B-complex

Onderhoudbehandeling na diagnose Korsakov:

In praktijk indien alcoholabstinent en goede voedingstoestand 1 jaar na opname stop suppletie. Eventueel ook te overwegen i.p.v. alleen thiamine vit B complex te blijven voorschrijven (als enige twijfel over voldoende inname via voeding thiamine). Continueren indien twijfel abstinentie of voedingstoestand of indien specifieke somatische problemen zoals opnameproblemen zoals bijvoorbeeld gastritis.

Gestabiliseerde fase na 1 jaar bij Korsakov: