Jeuk (pruritus)
Achtergrond informatie bij jeuk:
In de dermatologie wordt onderscheid gemaakt tussen:
1. Pruritus. Dit is jeuk zonder dat er huidafwijkingen zichtbaar zijn
2. Prurigo. Huidziekten met zwellingen die veel jeuk geven
Wat betreft pruritus bestaan er twee vormen; uitgebreide pruritus en gelokaliseerde pruritus.
1. Uitgebreide pruritus.
Hierbij is er jeuk zonder dat er zichtbare huidafwijkingen te zien zijn. Soms ziet men lichte droogheid van de huid of geelzucht, maar vaak zijn er behalve de krabeffecten geen huidafwijkingen, terwijl de patiënt klaagt over jeuk.
2. Gelokaliseerde pruritus.
Bijvoorbeeld jeuk aan de anus, vulva enz.
OORZAKEN VAN JEUK:
OVERGEVOELIGHEID (ALLERGIE)
* Medicatie
Overgevoeligheid voor bepaalde medicijnen kan jeuk veroorzaken (geneesmiddel(huid)reactie of toxicodermie). De kans op jeuk bij het gebruik van geneesmiddelen neemt toe in geval vijf of meer orale medicijnen worden gebruikt.
* Voedselovergevoeligheid
Meestal gaat het om een allergie voor één van de volgende voedingsmiddelen:
- koemelk
- ei
- vis
- schaal-
of schelpdieren - varkensvlees
- noten
- pinda(kaas)
- soja
- sesamzaad
- tarwe
* Stoffen
Voorbeelden hiervan zijn zeep-
* Hooikoorts
JEUK T.G.V. NIER-
Leveraandoeningen als levercirrose, leverkanker en hepatitis kunnen naast allerlei andere symptomen ook jeuk veroorzaken. Een verminderde nierfunctie geeft in het begin geen klachten, maar in een later stadium kunnen er klachten optreden
* Jeuk en geelzucht door paracetamolvergiftiging
Paracetamolvergiftiging. Symptomen hiervan zijn onder meer een jeukende huid, geelzucht, donkere urine, pijn rechtsboven in de buik en onverklaarbare griepachtige symptomen met misselijkheid en braken.
* Geelzucht en buikpijn door leverkanker / metastasen
Symptomen die kunnen optreden bij leverkanker zijn onder meer jeuk (vooral in die gevallen waarin de tumor de afvoer van gal belemmert).
* Levercirrose
Levercirrose treedt in het laatste stadium van veel leverziekten op. Het betreft een progressieve aandoening waarbij afstervend leverweefsel vervangen wordt door littekenweefsel (fibrose). De meest voorkomende oorzaak van levercirrose is chronisch alcoholisme. Andere mogelijke oorzaken zijn hepatitis B en C, auto-
* Jeukklachten door leververvetting
Een vervette lever is een vetstapeling in de levercellen, hetgeen omkeerbaar is. Zodra de oorzaak wordt weggenomen, houdt de vetstapeling op en kan de lever zich herstellen. Leververvetting kan op een gegeven ogenblik leiden tot een hepatitis. Chronisch alcoholgebruik kan de oorzaak zijn van een vervette lever, maar het kan ook worden veroorzaakt door overgewicht, insulineresistentie (niet zelden een aanloop tot diabetes type 2) en het metabool syndroom. Een vervette lever kan onder meer misselijkheid, een vergrote lever, algehele malaise en jeukklachten veroorzaken.
* Jeuk en andere symptomen door primair scleroserende cholangitis (psc)
Primair scleroserende cholangitis is een ontsteking van de galwegen van de lever. De ziekte wordt gekarakteriseerd door ontsteking, verstopping en fibrose van de galwegen in en buiten de lever. Een belemmerde galafvloed kan het gevolg zijn, met ernstige geelzucht, intense jeuk en/of koorts en koude rillingen. Andere mogelijke klachten zijn:
-
-
-
STOFWISSELINGSZIEKTEN
Stofwisselingsziekten als diabetes, schildklieraandoeningen en jicht.
JEUK OVER HET LICHAAM DOOR DARMPARASIETEN
Blastocystis spp (voorheen blastocystis hominis genoemd) is een darmparasiet, die zeer vaak voorkomt bij mens en dier. Maar liefst 40% van de volwassen tussen de 15 en de 50 jaar in Nederland heeft deze parasiet in de darm. De aanwezigheid van deze parasiet wordt soms in verband gebracht met klachten als een opgezette buik, flatulentie of winderigheid, buikpijn en soms diarree, misselijkheid en jeuk. Ongeveer een derde van de besmette mensen heeft last van klachten.
JEUK DOOR PSYCHISCHE FACTOREN
Aanhoudende stress en spanning kan bestaande jeuk verergeren, maar het kan ook jeuk veroorzaken. Ook bestaat het risico dat er een vicieuze cirkel ontstaat: stress verergert de jeuk, welke een aanleiding kan zijn tot meer stress, wat op zijn beurt leidt tot verergering van de jeuk etc.
KANKER EN JEUK
De ziekte van Hodgkin of (= Hodgkin-
Jeuk over het hele lichaam door een ijzertekort
Bij sommige patiënten met een ijzertekort treedt jeuk op. Andere klachten van een ijzertekort zijn onder meer moeheid, bleke huid, rusteloze benen, snel buiten adem zijn, hoofdpijn, en haaruitval.
POLYCYTHEMIA
Polycythemie Vera (PV) is een zeer zeldzame aandoening die wordt gekenmerkt door een overproductie van rode bloedcellen en vaak ook van bloedplaatje en witte bloedcellen. Als gevolg van aan toename van het aantal rode bloedcellen, wordt het bloed minder vloeibaar. Hierdoor kunnen complicaties in de bloedcirculatie optreden wat kan leiden tot een scala aan klachten, zoals hoofdpijn, duizelingen, kortademigheid, vermoeidheid, maar ook jeuk en dan vooral na het zwemmen of douchen.
OUDERDOMSJEUK (PRURITUS SENILIS)
Pruritus senilis, in de volksmond ook wel 'ouderdomsjeuk' genoemd, is langdurig bestaande jeuk bij oudere mensen, waar geen oorzaak voor vastgesteld kan worden.
LOKALE VORMEN VAN JEUK
* Jeuk aan de anus (pruritus ani)
Dit kan velerlei oorzaken hebben waarbij ook de ontlastingpatroon een rol speelt.
* Jeuk ten gevolge van aambeien
Aambeien kunnen behalve pijn ook op den duur jeuk geven.
* Jeuk aan de armen (zogenaamde brachioradiale jeuk)
Dit zien we vaak bij mensen die een afwijking hebben aan de halswervelkolom.
* Notalgia paresthetica
Een bijzondere vorm van jeuk aan de rug waarbij ook afwijkingen aan het wervelkolom worden gevonden, zoals slijtage.
* Vochtletsel van de huid
* Jeuk aan de vulva
Vele oorzaken zijn hierbij mogelijk. Vaak gaat het gepaard met een toegenomen afscheiding. Ook hormonale factoren (zoals menstruatie) spelen een rol.
* Jeuk tijdens de overgang
De overgang kan gepaard gaan met allerlei klachten waaronder een droge huid en jeuk. Dit komt door de afname van oestrogeen bij de de vrouw. Oestrogeen zorgt voor de aanwezigheid van waterbindende stoffen, zoals hyaluronzuur, in de huid. Minder oestrogeen betekent ook minder van deze stoffen. De huid kan dan minder goed water of vocht vasthouden. Daarnaast neemt de huidbarrière en talgproductie af, aangezien oestrogeen hier een rol in speelt. Een droge, trekkerige huid is het gevolg.
Bron: Huidziekten.nl -
Guido van Laere, aanvulling van pagina op 9-
Diagnostiek en behandeling
Anamnese
- Hoe lang bestaat de jeuk?
- Ontstaan na ziekte, nieuwe medicatie, ingreep?
- Primaire huidafwijkingen?
- Lokaal of gegeneraliseerd?
- Familieleden met jeuk?
- Neemt jeuk toe na krabben/wrijven/druk?
- Voorgaande therapieën? Wat heeft gewerkt?
- Wat zijn de gevolgen van de jeuk in het dagelijkse leven?
- Intensiteit (VAS score 1-
10)?
Denk bij jeuk aan de onderstaande aandoeningen met het ezelsbruggetje “HUIDPASTA”.
- H Hogdkin-
lymfoom (maligniteiten) - U uremie (nierziekten, waaronder chronische nierinsufficiëntie)
- I icterus
- D diabetes mellitus (endocriene aandoeningen, waaronder hyperthyreoïdie)
- P psychogene jeuk (psychiatrische en neurologische aandoeningen)
- A anemie
- S senilitas (droge huid)
- T toxicodermie (geneesmiddeleneruptie)
- A aids (infectieziekten, waaronder hiv-
infectie, virale hepatitis en parasitaire infecties)
Lichamelijk onderzoek
- huidafwijkingen, excoriaties
- xerosis
- pallor
- icterus
- snelle pols, exophthalmus, tremor
- lymfadenopathie
- Dermografisme
Het algortime jeuk is na het doen van onderzoek een zeer handig hulpmiddel.
Je vind dit hulpprogramma hier in deze link.
Chronische jeuk
(Langer dan 6 weken bestaand)
Dermatologische
oorzaken
Interne
oorzaken
neurologische
oorzaken
Psychogene
oorzaken
Geneesmiddelen
geïnduceerd
Overige
oorzaken
O.a.:
Polidocanol-
Menthol-
Smalspectrum UVB therapie
Antihistaminica*
Systemische corticosteroïden**
Ciclosporine
Methotrexaat
Azathioprine
Aprepitant
SSRI’s: sertraline, paroxetine
TCA's: nortriptyline,
Amitriptyline
Tetracyclische antidepressiva:
mirtazapine
Naltrexon
Gabapentine
Opioïden
Chloroquine
ACE-
Hydrochloorthiazide
Statines
Amiadoron
Imunotherapie
Capsaïcine créme/pleisters
Oudere huid:
o.a. droge huid
Puritus van onbekende origine
Inflamatoire huid aandoeningen:
o.a. eczeem, urticaria, psoriasis.
Infectieuze huidaandoeningen:
o.a. dermatomycose, scabiës.
Allergische huidaandoeningen:
o.a. allergisch contact eczeem, geneesmiddelen reactie.
Toxische huidreacties:
o.a. insectenbeten.
Auto-
o.a. bulleuzepemfigoïd.
Genetische huidaandoeningen:
o.a. ziekte van Darier, ichtyosis.
Oncologische huidaandoeningen:
o.a. cutaan T-
Nierziekten:
o.a. chronische nierinsufficiëntie.
Leverziekten:
o.a. primaire billiaire cholangitis.
Infectieziekten:
o.a.hiv,paracitair, COVID-
Hematologische aandoeningen
o.a polythemia vera, (non-
Endocrinologische aandoeningen:
o.a. hyperthyreoïdie.
Systeemziekten:
o.a. dermatomyositis.
Oncologische aandoeningen:
o.a. gastro-
Cerobrovasculair accident (CVA).
Notalgia paraesthetica.
Brachioradiale pruritus
Dunne-
Multiple sclerose
Hersentumoren
Depressie
Angststoornissen
Waanstoornissen
o.a. infestatiewaan
Eetstoornissen
anorexia nervosa
Legenda
Jeuk met primaire huidafwijkingen
Jeuk zonder primaire huidafwijkingen
Jeuk met en zonder primaire huidafwijkingen
* Sederende antihistaminica bij beïnvloeding slaapvermogen.
** Bij refractaire chronische jeuk als korte termijnbehandeling.
Bron: Schema samengesteld voor het verpleeghuis uit meerdere tabellen en schema’s.
Meer oorzaken van jeuk vind je in deze beslisboom
Basismaatregelen bij jeuk:
Douche-
- Niet te frequent.
- Kortdurend (5-
10 min). - Lauwwarm water i.p.v. warm water.
Douche-
Zorg voor voldoende luchtvochtigheid
Vermijd irriterende stoffen (geparfumeerde producten e.d.), wollen of strakke kleding
Tegengaan van jeuk-
- Wrijven i.p.v. krabben.
- Bedek de huid met kleding.
- Knip nagels kort.
- Koelen van de huid met coldpacks of koude, natte omslagen.
Emolliens om droge huid tegen te gaan
- Bijv. vaseline-
paraffine of koelzalf.
één tot meerdere keren per dag
één tot meerdere keren per dag
Wascreme melkzuur 30mg/g zalf
cetomacrogol
Ureum 10% lanette creme
één tot meerdere keren per dag
Cetomacrogol creme of vaseline/cetomacrogolcreme
Koelzalf (met of zonder rozenolie / cetomacrogolzalf / lanettezalf / parafine met vaseline
één tot meerdere keren per dag
Geneesmiddelnaam
Dosering + opmerkingen
Emolliens / indifferente middelen
3-
Dit betreft een van de oudste behandelingen binnen de dermatologie en wordt nog steeds veelvuldig in het Radboud UMC toegepast. Indicaties zijn moeilijk controleerbare eczeem en psoriasis. Het werkt jeukstillend, ontstekingsremmend, is verkoelend, antibacterieel en zwak schimmeldodend.
Direct bij start smeren treedt op het ingesmeerde gebied fotosensitisatie op en dit houdt tot 14 dagen na staken van het smeren aan.
Gebruik dit middel als alle andere middelen geen effect hebben.
De gebruikelijke dosis: 1-
Vaak is de jeuk al binnen enkele dagen minder.
Koolteerzalf geeft vlekken in kleding (dus oude kleding gebruiken) en handschoenen gebruiken voor het aanbrengen.
Koolteerzalf
Naslagwerk en bronvermelding:
Huidziekten.nl -
1-
Geneesmiddelnaam
Dosering + opmerkingen
Koolteerzalf
crème, vetcrème, zalf.
1 dd of intermitterend (4 dagen cortico, 2-
1 dd of intermitterend. Om de juiste hoeveelheid te smeren , klik hier (uitleg over vingertop eenheid).
crème, zalf, lotion
1 dd 14 dagen, daarna 4 dagen wel, 3 dagen niet (Betnelan). Om de juiste hoeveelheid te smeren , klik hier (uitleg over vingertop eenheid).
crème, zalf, lotion
1 dd 14 dagen, daarna 4 dagen wel, 3 dagen niet. Om de juiste hoeveelheid te smeren , klik hier (uitleg over vingertop eenheid).
crème, vetcrème, zalf.
Geneesmiddelnaam
Dosering + opmerkingen
Klasse 1 steroïden
Geneesmiddelnaam
Dosering + opmerkingen
Klasse 2 steroïden
Geneesmiddelnaam
Dosering + opmerkingen
Klasse 3 steroïden
Geneesmiddelnaam
Dosering + opmerkingen
Klasse 4 steroïden
w
w
Geneesmiddelnaam
Dosering + opmerkingen
Verdovend en verkoelend
Bepanthen zalf, lotion of crème
één tot meerdere keren per dag
Anogenitale jeuk (dia presentatie op PDF)
Behandeling van chronische jeuk (dia presentatie op PDF)
Behandeling van jeuk bij interne ziektebeelden (dia presentatie op PDF)
Jeuk door medicatie (dia presentatie op PDF)
Diagnostiek van jeuk bij ouderen (dia presentatie op PDF)
Jeuk en huidinfecties (dia presentatie op PDF)
Jeuk en HUIDPASTA (dia presentatie op PDF)
Indifferente therapie bij jeuk (dia presentatie op PDF)
Jeuk en het placebo effect (dia presentatie op PDF)
Algemene adviezen bij behandeling met corticosteroiden
- Bij gebruik van corticosteroïden; tevens doorsmeren met indifferente middelen, bv 1 uur smeren na smeren van de corticosteroïden.
- Zalfbasis heeft de voorkeur bij droog, crème liever bij nattend eczeem.
- Locale corticosteroiden geven: remming ontstekingsreactie, remming celdeling en vasoconstrictie.
- Klasse 2/3: tweemaal daags smeren is niet bewezen beter dan éénmaal daags smeren!
- Ernstig eczeem: klasse 3/4 éénmaal daags max 2-
3 weken. - Zo snel mogelijk over op lagere klasse en eventueel “pulse therapie” toepassen: Klasse 2, 1 dd gedurende 2-
4 dagen wel en de rest van de dagen niet smeren. - Calcineurine remmers: tacrolimus en pimecrolimus → in overleg met een dermatoloog starten.
pagina 223
index | huid/wond | behandeling | dermatologie voorbeelden | bacteriële huidinfecties | dermatomycose | eczeem, urticaria, bulleus pemfigoïd en psoriasis | jeuk | eeltvorming |
hemorroïden (digestivus) | huidverzorging | wondzorg | brandwonden | decubitus | phimosis | lichen sclerosus
